Η Σοά και τα Γκουλάγκ του 20ού αιώνα

Η Σοά μπορεί να γίνει αντικείμενο θρηνητικής αφήγησης προς τους έξω, τους μη Εβραίους; Δεν ξεχωρίζει φύλο και ηλικία. Δεν είναι υλικό μυθοπλασίας παρά μόνο από τους επιζήσαντες. Είναι μέτρο και σημείο σύγκρισης; Δεν έχει επιστροφή.

 

Τα Γκουλάγκ, η αιματηρή παρονυχίδα από κάτι που εορταζόταν ως η πολιτική σωτηρία του ανθρώπινου γένους, που εξαπλώθηκε, μόλυνε και υπονόμευσε το ιδεώδες της αγωνιστικής κοινότητας. Είναι υλικό μυθοπλασίας. Είναι μέτρο και σημείο σύγκρισης. Δεν έχει επιστροφή.   

 

Η Σοά είναι ο σπόρος της άσκοπης εξόντωσης της ζωής και η αέναη ελπίδα της ενεργοποίησης του σε όλους υπάρχοντος εν δυνάμει ανθρωπισμού. Αν η γερμανίδα πολιτική κρατούμενη (όχι κομμουνίστρια) Isa Vermehren (αρχικά στις φυλακές και κατόπιν στις παράγκες του γυναικείου στρατοπέδου συγκεντρώσεως Ravensbrück, Απρίλιος 1944-Φεβρουάριος 1945, συνελήφθη με τους γονείς της λόγω αυτομόλησης του αδελφού της από τη γερμανική μυστική υπηρεσία στους Άγγλους) παρατηρεί στο περιβάλλον εγκλεισμού της (πολιτικοί κρατούμενοι) ότι την πίστη τους στον άνθρωπο δυο ομάδες διατήρησαν, οι χριστιανοί και οι κομμουνιστές, ίσως θέλει να πει ότι μόνο η λατρεία των ιδανικών διασώζει την ψυχή του ανθρώπου, ακόμη και στον όλεθρο. Οι κομμουνιστές των ρωσικών Γκουλάγκ (βλ. ανάρτηση 25/9/2018) ποια πίστη να διατηρήσουν εκτός από αυτήν του λάθους; 

Ruth Klüger (Βιέννη 1931-Irvine, Καλιφόρνια 2020)

Οι τελείως διαφορετικές στρατοπεδικές μαρτυρίες των Primo Levi (βλ. ανάρτηση 20/3/2016) και  Franci Rabinek Epstein έχουν ένα κοινό σημείο, προσέκρουσαν και οι δύο στην πρόσληψη : η μεν πρώτη εκδίδεται στην Ιταλία (ένας πρώτος εκδότης αρνήθηκε, τελικά 1947, αναθεωρημένη 1958) και έχει μέτρια τύχη, ενώ ο ίδιος γίνεται γνωστός (η εμπορική επιτυχία της αμερικανικής έκδοσης το 1987 συμπαρέσυρε και την ευρωπαϊκή αγορά βιβλίου), ενώ η δεύτερη δεν βρίσκει εκδότη στην Αμερική της δεκαετίας 1970 και τελικά εκδόθηκε posthum το 2020. Γιατί;  Γιατί ο εκδότης της έφερε ως παράδειγμα προς μίμηση στη Ruth Klüger, συγγραφέα μιας από τις κορυφαίες στρατοπεδικές μαρτυρίες (1992), την ψευτομαρτυρία του D. (1995) όταν ακόμη τη θεωρούσαν αυθεντική, και που τρία χρόνια μετά την έκδοσή της αποκαλύφθηκε η ιερόσυλη πλαστότητα; 

Franci Rabinek Epstein (Πράγα 1920-Νέα Υόρκη 1989)

Και τα τρία βιβλία, ασχέτως μορφωτικού υπόβαθρου ή κοινωνικής προέλευσης του / της συγγραφέα και του γεγονότος ότι η Epstein δεν ήταν συγγραφέας, αλλά σχεδιάστρια μόδας, κινούνται πάνω στον άξονα της γυμνής χωρίς ψιμύθια γραμμικής αφήγησης χωρίς στοχαστική αυτοαναφορικότητα, δραματικές παρεκβάσεις και τόπους αισθηματολογίας. Η πλοκή είναι η οδός της επιβίωσης μέσα από το απερίγραπτο. Τίποτε λιγότερο, τίποτε παραπάνω. Αυτό που διαφοροποιεί την εκάστοτε εξιστόρηση, πέρα από τις εξωτερικές συνθήκες (τα στρατόπεδα δεν είναι αντίγραφα καρμπόν το ένα του άλλου για όσους δεν γνωρίζουν λεπτομέρειες, και επίσης ο χρόνος μεταφοράς / εγκλεισμού είναι διαφοροποιητικό στοιχείο) είναι οπωσδήποτε η υποκειμενική βιωματική αναδίφηση του βιο-αρχείου.

 

 

Οι παραπάνω αφηγήσεις έχουν συνείδηση της ιστορικότητάς τους, δηλαδή του γεγονότος ότι αποτελούν μαρτυρίες όχι μόνο προσωπικές, αλλά και όσων σιώπησαν, αυτών που βούλιαξαν

Primo Levi (Τορίνο 1919-1987)

και αυτών που σώθηκαν. Η αναγνωρισμένη μέσα στα κείμενα διάσταση μεταξύ γεγονότος και φαντασίας καταλήγει να αποκλείσει την αυθερμήνευση και τον αυτοσχολιασμό, συνεπώς κάθε προσωπική μυθολογία, πράγμα που αποτελεί και το δεσμευτικό στοιχείο στον τρόπο πρόσληψή τους, παρά το γεγονός φυσικά ότι Levi και Klüger εδώ και  τρεις δεκαετίες ανήκουν στους κλασικούς της στρατοπεδικής λογοτεχνίας. Για την Epstein πρέπει απαραίτητα να συνυπολογισθεί το γεγονός ότι πρόκειται για αφήγηση που εστιάζει στις γυναίκες κρατούμενες και μεταξύ άλλων στην ερωτική / σεξουαλική παράμετρο της ζωής στα στρατόπεδα. Στη δεκαετία του 1970, εποχή της ανδρικής αφήγησης τύπου Elie Wiesel, αυτό πρέπει να λειτούργησε ανασταλτικά στις επιλογές των εκδοτών. 

Και όταν επιζήσαντες συγγραφείς όπως οι Imre Kertész ή Fred Wander καταφεύγουν στην τριτοπρόσωπη αφήγηση ή/και σε τρόπους της μυθοπλασίας, είναι νόμιμο και αποκλειστικά δικό τους δικαίωμα.

 

Από την αναγνώστρια του βιβλίου της Ruth Klüger που της ζήτησε αυτόγραφο προσθέτοντας "I love the Holocaust" έως τους επαίνους και τα βραβεία που συγκέντρωσε η κιτς ψευτομαρτυρία του D. στα τρία χρόνια της επίγειας δόξας της, μικρή η απόσταση. Αυτή είναι και η μέγιστη συμβολή των συγγραφέων της Σοά, ότι θυμίζουν την υπαρκτή σύγκρουση μεταξύ γεγονότων και φαντασίας και την ανάγκη να αναζητείται μια εξισορρόπηση. Ιστορικά συμβάντα συντριβής όπως η Σοά και τα Γκουλάγκ δεν είναι για την καθημερινή συγκίνηση ρουτίνας και για απλές ασκήσεις δακρυγόνων αδένων. Και όταν χρησιμοποιούνται έτσι, καταργείται η Ιστορία.Και χωρίς Ιστορία, ΤΙΠΟΤΑ.