Πεδίον του Άρεως

Υπάρχουν τόσες και τόσοι που πραγματικά νοιάζονται για την ιστορικότητα του χώρου που τους περιβάλλει, για την αισθητική και το κοινό καλό. Ακόμη και παιδιά στην εφηβεία. Χάρηκα πολύ που βρήκα την παρακάτω ιστοσελίδα ομάδας μαθητών του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών που υπό την επίβλεψη της κ. Ιωάννας Ηλιοπούλου έκαναν εξαιρετική δουλειά για τον δεύτερο μεγαλύτερο κήπο της Αθήνας, 

http://cmartius.blogspot.gr/p/blog-page.html
(πολύ ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις τους, βλ. "Αίσθηση του χρόνου" -> "Οι δικές μας σκέψεις...")

τον απαξιωμένο και εγκαταλειμμένο, που έγινε αντικείμενο "ανάπλασης" ώστε στο παρά πέντε να απορροφηθούν κοινοτικά κονδύλια, ενώ κατά τη γνώμη μου και πολλών άλλων το μόνο που χρειαζόταν ήταν μερική ανανέωση της χλωρίδας και τακτική φροντίδα, καθώς και κάποιες επισκευές. Το αρχιτεκτονικό του σχέδιο μπελ-επόκ ήταν μοναδικό, τώρα σχεδόν δεν φαίνεται τουλάχιστον στα κεντρικά σημεία. Για να μην πω τι φαίνεται. Βλ. επίσης

http://pedionareos.blogspot.gr/ 

Και να μην μιλήσω για τα σκυλάδικα-κονσομασιόν της Λεωφόρου Αλεξάνδρας που κάποιοι θέλουν να μετατρέψουν σε Τρούμπα "πολυτελείας". Για τα μέτρα τους. Με τι άδειες λειτουργούν αυτά; Επιχειρήσεων αναψυχής; Και εμείς οι περίοικοι; Και η εικόνα της πόλης; Η λεγόμενη "ποιότητα ζωής"; Πρέπει δηλαδή να αποτυπωθεί ό,τι κακό χαρακτηρίζει αυτήν τη χώρα και στο τρίγωνο αυτό, Πεδίο Άρεως-Εξάρχεια-Πλατεία Αιγύπτου; Αντί να διευρυνθεί το ιστορικό κέντρο όπως ελπίζαμε με την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου και τη διάσωση της αστικής ρυμοτομίας 1930-1960, κινδυνεύουν οι ζώνες αυτές από καθαρή λουμπενοποίηση. Περίεργα πράγματα. Έτσι, βέβαια, μπαίνουν κάτω από τον έλεγχο άλλων δικτύων. Παράξενη και η ακύρωση της ανάπλασης /πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου από το ΣτΕ.

Ελληνικό συλλογικό ασυνείδητο;

Στην απομόνωση της εξοχής, χωρίς διαδίκτυο, μόνο με ένα τρανζιστοράκι και τέσσερεις παλιές μπαταρίες που άλλαζα συνεχώς, γιατί έφθαναν στα όριά τους μετά από 10΄-15΄ ακρόασης, έπιασα έναν σταθμό που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα άκουγα ποτέ, αλλά τελικά έμεινα σε αυτόν, σκέφθηκα ότι είναι ευκαιρία να ακούσω το "διαφορετικό". Αυτό που για μένα είναι διαφορετικό ή απόκλιση ή παραφωνία ή δημαγωγία κτλ. Ένας πολιτικός παλαιότερων εποχών, λοιπόν, που τότε σατιρίζαμε ίσως, μιλούσε για το "ελληνικό θέμα", όποιο και αν είναι αυτό. Τουλάχιστον τρεις φορές, ο συνομιλητής του σιγοντάριζε αν θυμάμαι καλά, είπε: "Η Ευρώπη καταρρέει". Άλλες τόσες έκανε χρήση των λέξεων "αντίσταση", μιλούσε -με δικά μου λόγια- για κάτι που έχει να κάνει με εθνικό ψυχισμό, για Κολοκοτρώνη που είπε "θα τους κάψουμε" (η γνωστή ρήση του Κ. "τους χαλάσαμε" από τα Απομνημονεύματά του αφορούσε όσα χωριά της Πελοποννήσου δεν υπέκυπταν στις εντολές του για τροφοδοσία και υλική βοήθεια προς το στράτευμά του) αφήνοντας ανοικτή την ερμηνεία του τσιτάτου, τι ήθελε να πει με αυτό, να εξάρει την αποφασιστικότητα του Κ., γιατί για γενναιότητα δεν πρόκειται, μιλάμε για τον άμαχο πληθυσμό (;) και για την ένοπλη "προστασία" στη δίνη μιας εξέγερσης πολλαπλών αποχρώσεων και στόχων που αργότερα χάρη σε κάποιους που το είδαν αλλιώς το ζήτημα, έλαβε τον χαρακτήρα της εθνικοαπελευθερωτικής.  Πώς σχετίζεται ο Κολοκοτρώνης με το σήμερα;

Τέλος πάντων και ασχέτως αυτής της ακρόασης, σκέφθηκα για άλλη μια φορά πόσο υποδαυλίζουν διάφοροι την αποξένωση από την Ευρώπη και πόσο προσχηματική, επιφανειακή και ανακριβής είναι η γλώσσα τους. Γιατί η Ελλάδα δεν κήρυξε πτώχευση και δεν επέστρεψε στο εθνικό νόμισμα, αυτό δεν μας το λένε όσοι παίζουν το χαρτί της εθνικής "ανεξαρτησίας". 

Όχι απολογίες

Καμία απολογία. Στοχασμός, ναι. Καμία ευρωπαϊκή κοινωνία δεν αξίζει αυτά που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό. Πόσες κοινωνίες γνωρίζουμε που ενσωμάτωση του ξένου, αποδοχή, ανοχή και διάλογος, εν τέλει πολιτισμός και δημοκρατία, υπάρχουν, λειτουργούν, βρίσκονται στο καθημερινό πλαίσιο και στους σχεδιασμούς του κρατικού μηχανισμού; Καμία απολογία. Στοχασμός, ναι.

Μεταφραστικά / Τίτλοι βιβλίων

Με εντυπωσίασε (θετικά) η μετάφραση τίτλου και υπότιτλου των δοκιμίων του Ζαν Αμερύ Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση. Απόπειρες ενός εκμηδενισμένου να υπερβεί το ανυπέρβλητο, γερμ. έκδοση Jenseits von Schuld und Sühne. Bewältigungsversuche eines Überwältigten (μετάφραση Γιάννης Καλλιφατίδης, εκδόσεις Άγρα). Η μετάφραση ακολουθεί το γερμανικό πρωτότυπο χωρίς να αποξενώνει, αντίθετα μεταφέρει με σεβασμό τις επιλογές του συγγραφέα που ιδίως στον υπότιτλο παρουσιάζουν ιδιαιτερότητα και δυσκολία. Überwältigt σημαίνει σαστισμένος, καθηλωμένος, συγκλονισμένος, σε απόγνωση, όλα αυτά μαζί. Bewältigen σημαίνει αντιμετωπίζω, ξεπερνώ, το ουσιαστικό "υπέρβαση" μπορεί να μην συνοδεύεται από αντικείμενο όπως και στα ελληνικά. Εδώ θα ήταν "απόπειρες υπέρβασης". Ο γερμανικός υπότιτλος ακούγεται αρκετά αποστασιοποιημένος, αλλά και στα ελληνικά η χρήση του "εκμηδενισμένος" μαζί με το λογικού χρωματισμού "απόπειρες" υποβάλλει την απόσταση ανάμεσα στην ηθική/ψυχική και στην πνευματική εσωτερική τάξη αφού ο στοχασμός υπάρχει ακόμη για να αναμετρηθεί με την ψυχική συντέλεια.

Η διακειμενική σχέση, αλλά και το ζήτημα της σημασίας που έχει η μετάφραση τίτλου και υπότιτλου ενός έργου, μας παραπέμπουν στο ντοστογιεφσκικό Έγκλημα και τιμωρία και στην τελευταία γερμανική έκδοσή του (Verbrechen und Strafe, μετάφραση Swetlana Geier, 1994), η οποία επιστρέφει με την επιλογή αυτού του τίτλου σε δύο εκδόσεις του 1921 και 1924. Μέχρι πρότινος 17 γερμανικές μεταφράσεις του μυθιστορήματος από το 1888 -με εξαίρεση τις δύο προαναφερθείσες- έφεραν τον τίτλο  Ενοχή και εξιλέωση (Schuld und Sühne). Έγινε εκτεταμένη συζήτηση τότε για τη μεταφραστική αυτή τομή που ουσιαστικά συντάσσεται με την αγγλική και γαλλική εκδοχή (Crime and Punishment, Crime et Châtiment). Και δικαιολογημένα, διότι οι δύο τίτλοι απέχουν πολύ: ο παλαιότερος είναι φιλοσοφικής και ηθικής τάξης, ο νεότερος ενέχει και την κοινωνική, δικαστική παράμετρο.

Το Se questo è un uomo του Πρίμο Λέβι έχει μεταφρασθεί Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μετάφραση Χαρά Σαρλικιώτη, εκδόσεις Άγρα). Δύσκολο το φαινομενικά απλό. "Αν αυτό είναι κράτος, σφύρα μου", λέμε για παράδειγμα. "Αν αυτό είναι το κράτος, χαιρέτα μας", δεν είναι το ίδιο (δεν θα συνεχίζαμε με "σφύρα μου", διότι άλλη σημασία). Το πρώτο, χωρίς το οριστικό άρθρο, είναι απολύτως απαξιωτικό και αμφισβητεί την ύπαρξη καθεαυτήν του συγκεκριμένου που στον Λέβι είναι ο άνθρωπος, τέλος πάντων κάτι με μορφή ανθρώπου ("Εάν αυτό είναι άνθρωπος"). Το δεύτερο αποδέχεται την ύπαρξη του συγκεκριμένου, δηλαδή του ανθρώπου, από τη μορφολογική άποψη και εγείρει ένα ηθικό ερώτημα: "είναι δυνατόν ο άνθρωπος να είναι έτσι;" Οι άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες ακολούθησαν το πρωτότυπο και μετέφρασαν με το αόριστο άρθρο (If This Is a Man, Si c'est un homme, Ist das ein Mensch, Si esto es un hombre), γιατί δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς -όπως και η ιταλική. Στην ελληνική η χρήση του αόριστου άρθρου δεν είναι συχνή και ούτε υποχρεωτική όπως στις παραπάνω ευρωπαϊκές γλώσσες, αντί αυτού έχουμε το λεγόμενο "μηδενικό άρθρο" ("Εάν αυτό είναι άνθρωπος"), το οποίο δηλώνει ό,τι και το αόριστο άρθρο παραπάνω ευρωπαϊκών γλωσσών: ότι το ουσιαστικό δεν είναι αναφορικό, ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο σημείο αναφοράς. Στην προκειμένη περίπτωση του τίτλου, ότι δεν μιλάμε για άνθρωπο.

Ως στοιχεία του περικειμένου, τίτλος και υπότιτλος είναι σημαντικότατοι δείκτες που προσανατολίζουν τον αναγνώστη και επηρεάζουν την πρόσληψη.

Σπουργίτια

Και με όλα αυτά, συναυλίες ολόκληρες στην κοινή αυλή των πολυκατοικιών, σπουργίτια έχουν φτιάξει φωλιά σε υδρορροή και γεμίζουν τον τόπο -μέσα στο κέντρο της Αθήνας- με τα τραγούδια τους. Και μια φορά την εβδομάδα η χορωδία του ΟΤΕ με πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα. Τι άλλο θέλουμε;

Κρίσιμη κρίση

Στην Ελλάδα ούτε κατά διάνοια γίνεται αντιληπτή η κατάσταση στην υπόλοιπη Ευρώπη των ημερών μας. Τώρα φαίνεται ολοκάθαρα πόσο αυτοπεριθωριοποιείται εδώ και δεκαετίες η ελληνική πολιτική και κοινωνία, με αποκορύφωμα φυσικά τους σημερινούς καιρούς, και πόσο δεν θέλησε -με εξαιρέσεις πάντα βέβαια κάποιων πολιτικών προσώπων που αγωνίσθηκαν για το αντίθετο- να αποφασίσει για μια μακροπρόθεσμη πολιτική που θα στοχεύει στο μέλλον και όχι στο "όσα φάμε κι όσα πιούμε". Δεν έχει πλέον καμία γοητεία ούτε για μας τους ίδιους η εικόνα του χορεύοντος Ζορμπά που διαφημίζει στον κόσμο τη θυμοσοφία της χαλαρής άνεσης.

Όταν βλέπει κανείς στις ειδήσεις να καταμετρούν τις κουβέρτες που εθελοντικές οργανώσεις στέλνουν στην Ειδομένη, σκέπτεται ότι το σοκ της "χώρας υποδοχής προσφύγων" έχει αδυνατίσει τη σφαιρική θεώρηση του ζητήματος. Είναι πολύ χρήσιμες οι φωνές όλων εκείνων που ψύχραιμα αποτυπώνουν την όλη εικόνα από τα ΜΜΕ. Η Τουρκία φιλοξενεί πάνω από 2.000.000 πρόσφυγες, στη Γερμανία μόνο το 2015 καταγράφηκαν  1.100.000 πρόσφυγες, στην Αυστρία (πληθυσμός 8.700.000) υποβλήθηκαν μέσα στο 2015 γύρω στις 85.000 αιτήσεις ασύλου, στη Σουηδία (πληθυσμός 9.600.000) 81.000 πρόσφυγες το 2015, στη Φινλανδία (πληθυσμός 5.500.000) 35.000 αιτήσεις ασύλου το 2015. Ενδεικτικά. Δεν πρόκειται για παιχνίδι ούτε για επίδειξη φιλανθρωπίας. Δεν είναι η Ελλάδα ούτε αποδιοπομπαίος τράγος ούτε η Φλόρενς Νάιντινγκαίηλ των Βαλκανίων, ας μην καταφεύγουμε στα σχήματα αυτά για να δείξουμε άλλη μια φορά πόσο φταίνε όλοι οι άλλοι και πόσο καλωσυνάτη "ράτσα" είμαστε εμείς. Όσον αφορά την ΕΕ, ας μην ξεχνάμε τα κοινοτικά κονδύλια προς ενίσχυση χωρών υποδοχής, ας μην ξεχνάμε τα κοινοτικά πακέτα διάσωσης των τελευταίων έξι χρόνων, έτσι για να έχουμε στον νου μας μία περισσότερο σφαιρική εικόνα του τι συμβαίνει.      

Εξώφυλλα βιβλίων λογοτεχνίας

Τα τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει τα φαινόμενα κακόγουστων εξώφυλλων βιβλίων λογοτεχνίας, χαρακτηριστικό τους τα παρδαλά χρώματα, μπανάλ φωτογραφίες επεξεργασμένες ή όχι, και αμφίβολης σημασιολογίας ζωγραφιές. Μήπως για να εξομοιωθούν και τα περιεχόμενα; Γιατί τώρα πια βλέπεις στα ράφια των βιβλιοπωλείων λογοτεχνία δίπλα σε αφήγηση φόρμουλας (formula fiction) για να μην πω παραλογοτεχνία και προκαλέσω ενστάσεις υπό την ετικέττα του "μεταμοντέρνου". Υποθέτω ότι θεωρούν πως όσο πιο χτυπητό ή ρεαλιστικά παραστατικό το εξώφυλλο, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να ελκύσει κάποιον για να ξεφυλλίσει το βιβλίο. Χάθηκαν τα μη εικονογραφημένα εξώφυλλα με τον καλαίσθητο χρωματισμό;  Πρέπει το εξώφυλλο να διασπά την πολυσημία της καλής αφήγησης προσανατολίζοντας τον αναγνώστη στη μονοσήμαντη εικόνα ή αντιθέτως να του υποβάλλει την αίσθηση (παρδαλής πάντως) τέχνης για την κακή αφήγηση; Το εξώφυλλο ανήκει στο παρακείμενο ενός βιβλίου και είναι και αυτό ενδεικτικό για το χωροχρονικό περιβάλλον της πρόσληψης. 

http://www.lifo.gr/team/u12124/29280 

Τόμας Μπέρνχαρντ και Ούβε Τιμμ / Θεατρικά και μεταφραστικά

Το θεατρικό έργο του Αυστριακού Τόμας Μπέρνχαρντ Ο αδαής και ο παράφρων ανέβηκε στην Πειραματική σκηνή του Εθνικού σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα. Η παράσταση μαρτυρούσε αρκετή δουλειά από πίσω  της, πόσω μάλλον που ο μακροσκελής λόγος του γιατρού που είναι στο μεγαλύτερο μέρος του αποστήθιση παθολογοανατομικού συγγράμματος, αποτελεί άθλο για τον ηθοποιό.  Το έργο αυτό άφησε εποχή με την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Σάλτσμπουργκ το 1972 σε σκηνοθεσία του γερμανού κορυφαίου σκηνοθέτη Κλάους Πάιμαν (Klaus Peymann) και τον νεότατο τότε Μπρούνο Γκαντς στον ρόλο του γιατρού. Δύο παρατηρήσεις για την αθηναϊκή παράσταση: πρώτον τα ερωτικά και σεξουαλικά στοιχεία που προστέθηκαν, δεν έχουν καμία σχέση με το κείμενο και τον Μπέρνχαρντ, τον πιο α-ερωτικό δραματουργό της τελευταίας πεντηκονταετίας, δεύτερον το γκροτέσκο του έργου (βασικός θεματικός πυρήνας είναι η τέχνη που μπορεί να μετατρέψει τον καλλιτέχνη σε μηχανή παραγωγής ρόλων), μεταξύ άλλων επαναλήψεις και  ταυτολογίες, λειτουργεί με την εικονογραφία των προσώπων (chiffre) ως τεχνική πένθους και όχι παραγωγής γέλιου. Μπορεί πρόσωπα και στοιχεία του έργου να φαίνονται γελοία, όχι όμως αστεία. Το γεγονός ότι το κοινό γελούσε σε κάποια σημεία του έργου, δεν παραπέμπει στο κείμενο, που επιπλέον παρά τη φαινομενική του απλότητα είναι δυσκολότατο,  αλλά στη μεταφορά του στη σκηνή. Ενδέχεται να υπήρξε και το γέλιο της αμηχανίας, αλλά η παράσταση, ιδίως προς το τέλος, γλίστρησε αρκετά προς τον αστεϊσμό. Η μουσική προσθήκη, Σινάτρα ή δεν ξέρω τι άλλο ήταν, απολύτως άτοπη κατά την άποψή μου.

Η οικογενειακή αυτοβιογραφία του Ούβε Τιμμ (Uwe Timm) Am Beispiel meines Bruders (εκδόθ. 2003) μεταφράσθηκε στα ελληνικά αντί Για παράδειγμα ο αδελφός μου, Για παράδειγμα ο ναζί αδελφός μου. Δεν ξέρω τι λόγο έχουν οι συγγραφείς στη μετάφραση των βιβλίων τους, αλλά εδώ πρόκειται για κατά τη γνώμη μου μέγιστο σφάλμα, διότι αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο της αφήγησης. Μέσα από τις επιστολές του αδελφού του από το μέτωπο και από εξιστορήσεις της οικογένειας, ο Τιμμ επιχειρεί να ανασυνθέσει την εικόνα ενός αδελφού που δεν γνώρισε ποτέ (ο 19χρονος πέθανε το 1943 μετά από τραυματισμό), την οικογενειακή μικρο-ιστορία και τελικά την εμπλοκή της με τη μακρο-ιστορία. Το ζήτημα δεν είναι αν ήταν ναζί ο νεαρός στρατιώτης, το καλό παιδί και ο αγαπημένος των γονιών, που κατατάχθηκε εθελοντικά στα ένοπλα SS, το ζήτημα είναι τι σήμαινε αυτό τότε και τι σημαίνει σήμερα. Η δεύτερη αυτή γενιά των γερμανών λογοτεχνών που έγραψε για τον εθνικοσοσιαλισμό, δεν σχετικοποιεί τα γεγονότα υποβαθμίζοντάς τα, αντιθέτως, αλλά ανακάλυψε την ιστορικότητα και τη σχετικότητα της προσωπικής μνήμης.    

Περιττό

Δεν χρειάζεται κανείς άλλο ένα μπλογκ. Και υπό κανονικές συνθήκες ούτε η Γιάννα θα το χρειαζόταν. Υπάρχουν και τα κοινωνικά δίκτυα όπου ο κόσμος επικοινωνεί δια του διαλόγου, ασχέτως όποιασδήποτε κριτικής στάσης απέναντί τους. Υπάρχουν και τα προσωπικά ημερολόγια σε γραμμωτά τετράδια που διαφυλάσσουν την προσωπική μνήμη και την ιδιωτικότητα και που είτε τα καταστρέφεις κάποια στιγμή είτε τα κληροδοτείς σε ενδαφερόμενους ή αδιάφορους επιγόνους. Υπάρχουν οι ταβέρνες, τα μπαρ, οι βεγγέρες, οι όποιες -πολυπληθείς ή όχι- συναθροίσεις. Και τι δεν υπάρχει... 

Περιττός<(αρχ.) περισσός (<περί)=1.έκτακτος, έξοχος, λαμπρός, παράδοξος, θαυμαστός 2.υπερβολικός, άχρηστος, ανωφελής. Εξ ου και περίττωμα, αλλά και περισσεία=αφθονία, πρόοδος, προαγωγή.

Blog<Web(=δίκτυο)+Log[book](=ημερολόγιο καταστρώματος). Θα μπορούσε να το μπερδέψει κανείς με το (to) block=μπλοκάρω, αποκλείω. Δύο φωνήματα κάνουν τη διαφορά.