Προσλήψεις ποίησης και ποιητών

"Τις προάλλες ένας κύριος με τερατώδη μνήμη και μ' ένα ερευνητικό μάτι που αλληθωρίζει απατεωνίστικα, χτύπησε την πόρτα μου, νωρίς το πρωί. Ξυριζόμουνα και τον παρακάλεσα να περιμένει. Κοίταξε τα βιβλία μου πάνω από το τζάκι, κι αμέσως άρπαξε τα Ποιήματα.
-Το  κάματε Σεφέρης τ' όνομά σας, ε; ε!
Kαμιά απάντηση, κι έπιασε να ξεφυλλίζει τον τόμο. Έριξε μια ματιά στην 'Ύδρα'.
-Όλο πατριωτικά ποιήματα γράφετε; Μπράβο! Μπράβο, δεν ξέρετε πόσο χαίρομαι που γράφετε ποιήματα.
Ανάστροφη παρεξήγηση από εκείνη που έτυχε κάποτε στο Νίκο Γκάτσο. Γύριζε, το χειμώνα του '36, σπίτι του από μια ταβέρνα. Ήμουνα στην Κορυτσά και είχα στείλει στην Αθήνα, σε χειρόγραφο, το 'Με τον τρόπο του Γ. Σ.' Κατά κακή του τύχη -μολονότι πολύ αθώος, είχε κάποτε ύφος φοβερά βλοσυρό- τον έπιασαν και τον πήγαν στο τμήμα. Τον έψαξαν. Στην τσέπη του το χειρόγραφο:
-Ρε, τι σου 'κανε η Ελλάδα και σε πληγώνει; Κομμουνιστής, ε;
-Μα, κύριε αστυνόμε, δεν το 'γραψα εγώ αυτό, το 'γραψε ο κ. Σ. που είναι πρόξενος.
-Πρόξενος, ε; Τέτοιους προξένους έχουμε· γι' αυτό πάμε κατά διαβόλου.
Ευτυχώς βρέθηκαν στις τσέπες του και κάτι άλλα της ίδια τεχνοτροπίας που αφόπλισαν τους φρουρούς της ησυχίας μας:
-Σ' αφήνουμε, μωρέ, γιατί είσαι βλάκας, του είπαν όταν τα διάβασαν".

(Σεφέρης, Γιώργος: Μέρες Δ΄. 1 Γενάρη 1941-31 Δεκέμβρη 1944. Αθήνα: Ίκαρος, 1986, σ. 146)

Ημερολόγια

"5 Απρίλη 1943

Ο επιτετραμμένος της Ιταλίας Chigi επισκέφθηκε τον Αρχιεπίσκοπο [Δαμασκηνό] και διαμαρτυρήθηκε ζωηρά για την υπηρεσία μας [Επιτροπή Εράνου και Υπηρεσίας Κρατουμένων με εθελόντριες τις Λιλή Θεοτοκά-Αλιβιζάτου, Άννα Αλευρά, Σωσώ Στουπάθη, Λούλα Τριλίβα-Δεσποτοπούλου, Ιωάννα Σεφεριάδου-Τσάτσου, Λένα Ζαρίφη, Μαρία Κούτσικου κ.ά.]. Με φώναξαν και μένα. Έκανα τον διερμηνέα. -'Αυτή η Υπηρεσία', μας είπε, 'ενοχλεί πολύ τις στρατιωτικές αρχές. Οι εκτελέσεις γίνονται για να φοβίσουν τον κόσμο. Όταν οι έλληνες ξέρουν, πως οι οικογένειές τους είναι εξασφαλισμένες από τη στέρηση, γίνονται πιο γενναίοι ακόμα'.
-'Πώς θέλετε ν' αφήση η Εκκλησία του Χριστού όλ' αυτά τα ορφανά απροστάτευτα;' απάντησε ο Μακαριώτατος με το πιο καλογερίστικο ύφος του. Και αμέσως άλλαξε κουβέντα, ζητώντας μεγαλύτερη αποδέσμευση του λαδιού. Τότε ο Chigi μου είπε πιο έντονα.
-'Μα τότε γιατί δεν φροντίζετε και για τις οικογένειες των ανθρώπων των ταγμάτων ασφαλείας που σκοτώνουν οι κομμουνισταί. Γιατί επί τέλους ως ιθύνουσα τάξις δεν παίρνετε θέση εναντίον του κομμουνισμού;' Μετάφρασα στον Μακαριώτατο. -'Πες του' μου απαντά 'πως ούτε για καντηλανάφτης δεν μου κάνει'.

(Τσάτσου, Ιωάννα: Φύλλα κατοχής. Αθήνα: Εστία, 1987, σσ. 85-86)

Τον αιώνα που ξύπνησε ο πηλός

"Ο κ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ γύρισε με τον Οδυσσέα στο σπίτι. Τ' απόγευμα αγανακτισμένος διηγούνταν στις δυο κόρες του τι συνέβηκε:
-Με κατηγόρησε, αντί να μου ευχηθεί, ότι βαδίζω για τα εκατό αμετανόητος! Συνεργάστηκα, λέει, με το Χίτλερ για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, επειδή -άκουσον άκουσον!- μια μέρα του πρόσφερα καφέ! Του Χίτλερ; Μα πότε, παιδί μου; Πότε είχα εγώ επαφή με το Χίτλερ και δεν το πήρα χαμπάρι; Ως εκείνη τη στιγμή μου μιλούσε ήρεμα. Μου απάντησε λοιπόν ότι δεν έχει πολλή σημασία αν δεν ήταν ο ίδιος ο Χίτλερ. Αυτό είναι μια λεπτομέρεια, λέει! Ακούσατε; Λεπτομέρεια! Συμφώνησε δηλαδή ότι δε γνωρίζαμε τότε για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αλλά το ουσιώδες είναι πώς νιώθουμε τώρα. 'Εσύ δηλαδή' μου λέει 'δε νιώθεις καμιά ενοχή; Δε μετανιώνεις;'. 'Όχι, παιδί μου' του λέω 'για τι πράγμα να μετανιώνω;'. Τότε λοιπόν έγινε έξω φρενών. Όρμησε πάνω μου και δεν ξέρω πού θα 'φτανε, ίσως και να 'πλωνε χέρι, αν δεν τον συγκρατούσε ο Οδυσσέας. Είναι απίστευτο τι σχιζοφρενικά πράγματα έλεγε και τι μου καταμαρτυρούσε. Ξεμωράθηκα, λέει, και ξεχνάω τελείως το μέλλον! Μα, βρε χριστιανέ μου, το μέλλον θυμάται κανείς ή το παρελθόν; Ας κάνω το σταυρό μου! Είμαι εκατό χρονώ άνθρωπος και τέτοια παράλογα πράγματα πρώτη φορά τα μιλώ! Αν σας πω και το άλλο, θα σας σηκωθεί η τρίχα. Ούτε λίγο ούτε πολύ, με κατηγόρησε για την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως!!! Πώς δηλαδή; Διότι, λέει, είμαι φιλάργυρος σαν τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ο οποίος αν δεν ήταν φιλάργυρος δε θα παζάρευε το ποσό που του ζήτησε ο Μεγάλος Κανονιέρης, ώστε να μην αυτομολήσει ο άνθρωπος, με αποτέλεσμα να κατασκευάσει για λογαριασμό των απίστων το Μεγάλο Κανόνι που γκρέμισε τα τείχη. Τρελάθηκα! Έκανα μια τελευταία προσπάθεια να τον συνεφέρω με την απλή γλώσσα της λογικής και τον ερωτώ: 'Για ποιον ομιλείς, παιδί μου; Για μένα ή για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο;' 'Αυτή τη στιγμή ομιλώ για σένα'. 'Και τι φταίω εγώ για κάτι που έγινε πριν εξακόσια χρόνια;' Έξαλλος με ρωτά: 'Εξακολουθείς να είσαι τσιγκούνης, ναι ή όχι;' 'Ας το παραδεχτώ' του απαντώ για να δω πού θέλει να καταλήξει. 'Δεν έχω να σου πω τίποτ' άλλο' μου λέει. 'Κάτσε εδώ μέσα να το σκεφτείς μοναχός σου!' Και μας έκλεισε την πόρτα κατάμουτρα, αφήνοντάς με αβοήθητο". 

(Καλιότσος, Παντελής: Τον αιώνα που ξύπνησε ο πηλός. Μυθιστόρημα. Αθήνα: Πατάκης, 1998, σσ. 58-59)  

Η συμφωνία της Γιάλτας

Σήμερα, και μετά από ένα ακούσιο πήλινγκ με κάτι σαν οξέα φρούτων (!) κυρίως στην περιοχή γύρω από τα χείλη (συνελόντι ειπείν τη μουτσούνα), που ποιος ξέρει από ποιο καταπατημένο σπίτι μου προέρχεται η περιποίηση, γιορτάζω ως Ελληνίς τη συμφωνία της Γιάλτας. Πενήντα-εξήντα χρόνια επιτυχίας δεν είναι και λίγο.



Υ.Γ.Με κάθε σεβασμό απέναντι στους ιδεολόγους, τους αφελείς και απονήρευτους, τους καλοπροαίρετους ενός δύσκολου, αλλά τελικά ευανάγνωστου τότε παρελθόντος. Αυτά τελείωσαν.

Λογοτεχνικός ρεαλισμός και φημολογία

Η Μιμίκα Κρανάκη στην Αυτογραφία της μου έδωσε την έμπνευση και το έψαξα λίγο. 

Πρόκειται για τη γνωστή ρήση του Φλωμπέρ "Η Μαντάμ Μποβαρύ είναι εγώ". Χιλιάδες σελίδες ερμηνευτικές του έργου του τη συμπεριέλαβαν στα πλαίσια της θεωρίας περί ρεαλισμού στη λογοτεχνία κτλ. 

Μόνο που ο Φλωμπέρ ποτέ δεν έγραψε κάτι τέτοιο ή δεν έχει βρεθεί γραμμένο. Φήμες υπάρχουν ότι το είπε. O Ρενέ Ντεσάρμ ισχυρίζεται πώς του το είπε κάποια γνωστή γνωστής του Φλωμπέρ. Και δεν το είπε -σύμφωνα με αυτούς- έτσι, αλλά: "Η Μαντάμ Μποβαρύ είναι εγώ. -Κατ' εμέ (D'après moi) [πρόσωπο και πλοκή] ". Που σημαίνει ότι η Μαντάμ Μποβαρύ, δηλαδή η πρωταγωνίστρια του γνωστού μυθιστορήματος, είναι κατασκευή.

Ποια η συμβολή της Μιμίκας Κρανάκη; Το ότι γράφει πως μέσα στις δικαστικές εμπλοκές (ο συγγραφέας ή μάλλον το μυθιστόρημα πέρασε από δίκη) και στις φασαρίες που διάφορες χήρες από την επαρχία άρχισαν να τον κυνηγούν ότι σπίλωσε την υπόληψή τους, επειδή αυτές θεώρησαν ότι αποτελούσαν το μοντέλο για την Μποβαρύ, ο Φλωμπέρ αγανάκτησε και ξεφώνισε κάτι σαν: "Μα δεν αναφέρομαι σε κανέναν. Μια επινόηση είναι. Όλα φαντασίες".

Αυτές οι φαντασίες οικοδόμησαν ρεαλιστικά τον μύθο της μυθοπλασίας.

Γλωσσικά ΙΙΙ

-to pave the way (for sth)=στρώνω τον δρόμο (για κάτι), (γερμ.) den Weg ebnen (=ισιώνω)
-to come out=herauskommen 
-to speak volumes=Bände sprechen
-to leave no stone unturned=δεν αφήνω πέτρα ασήκωτη
-mettre de l'eau dans son vin=βάζω νερό στο κρασί μου, αλλά (γερμ.) Wasser in den Wein gießen / schütten=μετριάζω τον ενθουσιασμό μου
-trump card=Trumpfkarte
-tenir compte de qch=to take sth into account=etwas Rechnung tragen/in Rechnung ziehen
-to keep one's word=tenir sa parole=mantenere la parola data=mantener la palabra dada=sein Wort halten=κρατώ τον λόγο μου

-humanly possible=menschenmöglich=humainement possible=ανθρωπίνως δυνατό
-remuer ciel et terre=to move heaven and earth=Himmel und Erde in Bewegung setzen=κινώ γη και ουρανό
-(αγγλ. κ. ά. γλώσσες) zeitgeist<(γερμ.) Zeitgeist=το πνεύμα των καιρών
-(αρχ.) ϰοινὴ αἴσθησις*=(λατ.) sensus communis=sens commun=common sense=Gemeinsinn
gesunder Menschenverstand=κοινός νους

-(γαλλ.) cahin-caha=(αγγλ.) so-so=(γερμ.) so lala=έτσι κι έτσι
-tant bien que mal / vaille que vaille=somehow or other=schlecht** und recht / so oder so=καλώς ή κακώς / ή έτσι ή αλλιώς
-clopin-clopant=hinkend=κουτσά στραβά
-so much the better=tant mieux=um so besser=τόσο το καλύτερο

-το σύμπτωμα=symptom=le symptôme=das Symptom     αλλά στην κοινή χρήση (όχι ιατρική ορολογία)
symptomatic=symptomatique=symptomatisch=χαρακτηριστικός        ενώ
συμπτωματικός (σύμπτωση)=coincidental=fortuit=zufällig
-so far so good=so weit so gut


*"τῶν δὲ κοινῶν ἤδη ἔχομεν αἴσθησιν κοινήν, οὐ κατὰ συμβεβηκός" (Αριστοτέλους, Περί ψυχής Γ 1, 425 a 27-28)
**schlecht<schlicht (=απλός, αλλαγή σημασίας τον 17ο αι., όμως η έκφραση παρέμεινε, οπότε από "απλά και δίκαια" κατέληξε να σημαίνει "καλώς ή κακώς")

Γλωσσικά ΙΙ

Επιστρέφοντας στα παράγωγα αποτελέσματα του "νιώθω" της προηγούμενης ανάρτησης:

συναίσθημα /αίσθημα / αίσθηση
feeling, sentiment, emotion / feeling, sense / sense, feeling, sensation, furore
sentiment, émotion /sentiment, sens / sens, sensation
Gefühl, Emotion / Gefühl / Gefühl, Empfinden, Sinn, Sensation, Aufsehen, Furore

Και ξανά στις αναλογίες
      
-être bien / mal dans sa peau=sich (un)wohl in seiner Haut fühlen

-inviting (weather)=einladend (Wetter)

-not that I know of=nicht, daß ich wüßte

-to read between the lines=zwischen den Zeilen lesen=lire entre les lignes    αλλά διαβάζω πίσω από τις γραμμές

-to cement=zementieren=cimenter (η μεταφορική χρήση, π.χ. relations)

-salonfähig geworden=κάποιος ή κάτι που έγινε (δεν ήταν) του σαλονιού, εκπροσωπήσιμο(ς), π.χ. ένα ιδεολόγημα*

-cut it out!=κόφ' το!

-for good=pour de bon=για τα καλά

-à couper le souffle=να σου κόβεται η ανάσα

Και ένα καταπληκτικό μεταφραστικό τερατούργημα που διάβασα τελευταία στο διαδίκτυο της ασφυξίας και της αντίστασης: "Masturbation goes cloud".
Αν και υποκρύπτει τον παλαιό ρατσισμό απέναντι στη συγκεκριμένη πράξη, τότε που έλεγαν στα αγοράκια να μην αγγίζουν, γιατί θα μείνουν ζαβά. Τα κοριτσάκια δεν τα υποψιάζονταν.

Να μην ξεχάσω επίσης να γράψω ότι μετα-αποικιοκρατία υπήρξε, όμως ούτε μετα-αλήθεια ούτε μετα-δημοκρατία ούτε μετα-ελευθερία υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν.


*"Χάρη στο χρήμα που τους ήρθε από ευνοϊκές περιστάσεις, μερικοί κούφιοι άνθρωποι με το να δοθούν μ' όλη τους την ψυχή στην κοσμικότητα, κατώρθωσαν ν' αποκτήσουν σαλονιακήν οντότητα". Μαλάνος, Τίμος: Αναμνήσεις ενός Αλεξανδρινού. Αθήνα: Μπουκουμάνης, 1971, σ. 264. Μοναδικής σπανιότητας η έκφραση του Μαλάνου, καθότι σε άλλες γλώσσες δεν φαίνεται να υπάρχει το "salonfähig" και δεν έχω καμία ένδειξη ότι γνώριζε γερμανικά (25.12.2017). 

Γιάννης Λασηθιωτάκης, Η μαύρη γραμμή, Δημοτική Πινακοθήκη Λέφα, 16/1-28/2/2017