Η Σοά και τα Γκουλάγκ του 20ού αιώνα

Η Σοά μπορεί να γίνει αντικείμενο θρηνητικής αφήγησης προς τους έξω, τους μη Εβραίους; Δεν ξεχωρίζει φύλο και ηλικία. Δεν είναι υλικό μυθοπλασίας παρά μόνο από τους επιζήσαντες. Είναι μέτρο και σημείο σύγκρισης; Δεν έχει επιστροφή.

 

Τα Γκουλάγκ, η αιματηρή παρονυχίδα από κάτι που εορταζόταν ως η πολιτική σωτηρία του ανθρώπινου γένους, που εξαπλώθηκε, μόλυνε και υπονόμευσε το ιδεώδες της αγωνιστικής κοινότητας. Είναι υλικό μυθοπλασίας. Είναι μέτρο και σημείο σύγκρισης. Δεν έχει επιστροφή.   

 

Η Σοά είναι ο σπόρος της άσκοπης εξόντωσης της ζωής και η αέναη ελπίδα της ενεργοποίησης του σε όλους υπάρχοντος εν δυνάμει ανθρωπισμού. Αν η γερμανίδα πολιτική κρατούμενη (όχι κομμουνίστρια) Isa Vermehren (αρχικά στις φυλακές και κατόπιν στις παράγκες του γυναικείου στρατοπέδου συγκεντρώσεως Ravensbrück, Απρίλιος 1944-Φεβρουάριος 1945, συνελήφθη με τους γονείς της λόγω αυτομόλησης του αδελφού της από τη γερμανική μυστική υπηρεσία στους Άγγλους) παρατηρεί στο περιβάλλον εγκλεισμού της (πολιτικοί κρατούμενοι) ότι την πίστη τους στον άνθρωπο δυο ομάδες διατήρησαν, οι χριστιανοί και οι κομμουνιστές, ίσως θέλει να πει ότι μόνο η λατρεία των ιδανικών διασώζει την ψυχή του ανθρώπου, ακόμη και στον όλεθρο. Οι κομμουνιστές των ρωσικών Γκουλάγκ (βλ. ανάρτηση 25/9/2018) ποια πίστη να διατηρήσουν εκτός από αυτήν του λάθους; 

Ruth Klüger (Βιέννη 1931-Irvine, Καλιφόρνια 2020)

Οι τελείως διαφορετικές στρατοπεδικές μαρτυρίες των Primo Levi (βλ. ανάρτηση 20/3/2016) και  Franci Rabinek Epstein έχουν ένα κοινό σημείο, προσέκρουσαν και οι δύο στην πρόσληψη : η μεν πρώτη εκδίδεται στην Ιταλία (ένας πρώτος εκδότης αρνήθηκε, τελικά 1947, αναθεωρημένη 1958) και έχει μέτρια τύχη, ενώ ο ίδιος γίνεται γνωστός (η εμπορική επιτυχία της αμερικανικής έκδοσης το 1987 συμπαρέσυρε και την ευρωπαϊκή αγορά βιβλίου), ενώ η δεύτερη δεν βρίσκει εκδότη στην Αμερική της δεκαετίας 1970 και τελικά εκδόθηκε posthum το 2020. Γιατί;  Γιατί ο εκδότης της έφερε ως παράδειγμα προς μίμηση στη Ruth Klüger, συγγραφέα μιας από τις κορυφαίες στρατοπεδικές μαρτυρίες (1992), την ψευτομαρτυρία του D. (1995) όταν ακόμη τη θεωρούσαν αυθεντική, και που τρία χρόνια μετά την έκδοσή της αποκαλύφθηκε η ιερόσυλη πλαστότητα; 

Franci Rabinek Epstein (Πράγα 1920-Νέα Υόρκη 1989)

Και τα τρία βιβλία, ασχέτως μορφωτικού υπόβαθρου ή κοινωνικής προέλευσης του / της συγγραφέα και του γεγονότος ότι η Epstein δεν ήταν συγγραφέας, αλλά σχεδιάστρια μόδας, κινούνται πάνω στον άξονα της γυμνής χωρίς ψιμύθια γραμμικής αφήγησης χωρίς στοχαστική αυτοαναφορικότητα, δραματικές παρεκβάσεις και τόπους αισθηματολογίας. Η πλοκή είναι η οδός της επιβίωσης μέσα από το απερίγραπτο. Τίποτε λιγότερο, τίποτε παραπάνω. Αυτό που διαφοροποιεί την εκάστοτε εξιστόρηση, πέρα από τις εξωτερικές συνθήκες (τα στρατόπεδα δεν είναι αντίγραφα καρμπόν το ένα του άλλου για όσους δεν γνωρίζουν λεπτομέρειες, και επίσης ο χρόνος μεταφοράς / εγκλεισμού είναι διαφοροποιητικό στοιχείο) είναι οπωσδήποτε η υποκειμενική βιωματική αναδίφηση του βιο-αρχείου.

 

 

Οι παραπάνω αφηγήσεις έχουν συνείδηση της ιστορικότητάς τους, δηλαδή του γεγονότος ότι αποτελούν μαρτυρίες όχι μόνο προσωπικές, αλλά και όσων σιώπησαν, αυτών που βούλιαξαν

Primo Levi (Τορίνο 1919-1987)

και αυτών που σώθηκαν. Η αναγνωρισμένη μέσα στα κείμενα διάσταση μεταξύ γεγονότος και φαντασίας καταλήγει να αποκλείσει την αυθερμήνευση και τον αυτοσχολιασμό, συνεπώς κάθε προσωπική μυθολογία, πράγμα που αποτελεί και το δεσμευτικό στοιχείο στον τρόπο πρόσληψή τους, παρά το γεγονός φυσικά ότι Levi και Klüger εδώ και  τρεις δεκαετίες ανήκουν στους κλασικούς της στρατοπεδικής λογοτεχνίας. Για την Epstein πρέπει απαραίτητα να συνυπολογισθεί το γεγονός ότι πρόκειται για αφήγηση που εστιάζει στις γυναίκες κρατούμενες και μεταξύ άλλων στην ερωτική / σεξουαλική παράμετρο της ζωής στα στρατόπεδα. Στη δεκαετία του 1970, εποχή της ανδρικής αφήγησης τύπου Elie Wiesel, αυτό πρέπει να λειτούργησε ανασταλτικά στις επιλογές των εκδοτών. 

Και όταν επιζήσαντες συγγραφείς όπως οι Imre Kertész ή Fred Wander καταφεύγουν στην τριτοπρόσωπη αφήγηση ή/και σε τρόπους της μυθοπλασίας, είναι νόμιμο και αποκλειστικά δικό τους δικαίωμα.

 

Από την αναγνώστρια του βιβλίου της Ruth Klüger που της ζήτησε αυτόγραφο προσθέτοντας "I love the Holocaust" έως τους επαίνους και τα βραβεία που συγκέντρωσε η κιτς ψευτομαρτυρία του D. στα τρία χρόνια της επίγειας δόξας της, μικρή η απόσταση. Αυτή είναι και η μέγιστη συμβολή των συγγραφέων της Σοά, ότι θυμίζουν την υπαρκτή σύγκρουση μεταξύ γεγονότων και φαντασίας και την ανάγκη να αναζητείται μια εξισορρόπηση. Ιστορικά συμβάντα συντριβής όπως η Σοά και τα Γκουλάγκ δεν είναι για την καθημερινή συγκίνηση ρουτίνας και για απλές ασκήσεις δακρυγόνων αδένων. Και όταν χρησιμοποιούνται έτσι, καταργείται η Ιστορία.Και χωρίς Ιστορία, ΤΙΠΟΤΑ.

fröhlichblöd, (anti)systemischblöd

 Πριν από χρόνια έκανα τη μετάφραση του "χαζοχαρούμενος" για τον φίλο μας τον Willy, είχε ενθουσιαστεί και το έλεγε συνέχεια "fröhlichblöd, fröhlichblöd" και τώρα σκέπτομαι ότι η πλανδημία αποκάλυψε, παρά τους ενδοιασμούς μου απέναντι σε καθετί αγοραίο-της αρπαχτής-αυτοχαϊδευτικό "αντισυστημικό", μια μεγάλη ομάδα συμπαθών υπηκόων που κλίνουν προς το χαζοσυστημικοί, alias systemischblöd. Οπότε η βαθεία έννοια "σύστημα" θα προταθεί να μπει κι αυτή στη λίστα των Indices Verborum Prohibitorum του σωματείου ΣΑΛΗ της φιλτάτης Ευλαμπίας με προοπτική στην άλλη ζωή να συζητηθεί από καταρτισμένο ανεξάρτητο πάνελ σε εκπομπή ακροβατικής ελευθερίας και θαλπωρής. 

Υ.Γ.Η αρχική μετάφραση ήταν "dummfröhlich", μάλλον.

Ελληνική ιστοριογραφία σήμερα

 Για πρώτη φορά εμφανίζεται στην Ελλάδα τώρα να έχει ωριμάσει μια πληθώρα διαφόρων ιστοριογραφικών τάσεων -δεν εννοώ χιλιάδες, πάντως περισσότερες από τα γνωστά παλιότερα δυαδικά ζεύγη-, οπτικής-ερμηνείας-σύνθεσης της εθνικής ιστορίας. Προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους και όχι μόνο από την καθαρά ιστορική επιστήμη, αλλά και από τις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες ή από την ανθρωπολογία, πράγμα που δεν είναι καινοφανές -αν και πάντοτε η ιστοριογραφία των πηγών άλλη θέση επέχει, αρκεί ο ιστορικός να έχει και το ανάλογο θεωρητικό υπόβαθρο-, ζητούν πάντως όλες να προτείνουν ένα συγκεκριμένο μοντέλο θέασης της ελληνικής ιστορίας, και συνεπώς του μέλλοντος. Καθότι η ιστορική μνήμη έχει την έδρα της πάντα στο μέλλον, αφού οι τρόποι προσέγγισής της, όσο "ανοικτοί" και αν είναι, έχουν ρυθμιστικό χαρακτήρα σε ζητήματα πολιτικής και κοινωνίας. Οι εκπρόσωποι των διαφορετικών τάσεων έως σήμερα αρκούνται, περισσότερο ή λιγότερο, σε συγκεκριμένα ακροατήρια, και οπωσδήποτε λίγοι έχουν βγει έξω από τον περιχαρακωμένο ακαδημαϊκό ή πολιτικό τους χώρο, με λίγα λόγια το μεγάλο ανώνυμο κοινό δεν παίρνει τίποτα είδηση. Μπορεί να θεωρηθεί αφελής η θέση αυτή, αφού για τις μάζες προορίζεται η εργασία, η κατανάλωση και η αναπαραγωγή των καθιερωμένων κοινωνιοτόπων, ενώ άλλες ομάδες είναι αρμόδιες για τη διαμόρφωση των πολιτισμικών αξιωμάτων, αντιστρόφως πάλι μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ανάγκη επιτακτική αν δει την παθητική αναισθησία κτλ., στην οποία περιέρχεται ο πολίτης ο εκτεθειμένος στις ελληνικές σαπουνόπερες τελευταίας κοπής, είπαμε, με τα κρυφομεταξωτά συνολάκια χωριού και τις χαίτες αλά Χέντυ Λαμάρ. Μέχρι και τη δικτατορία, που δεν υπήρξε πιο ακαλαίσθητη γλοιώδης εποχή, μετασχημάτισαν σε τρυφερή οικογενειακή ειδυλλιογραφία.

Αν ζούσαμε σε εποχή ελευθερίας όπως υπήρξαν στη δυτική Ευρώπη -η ανατολική τότε ξυπνούσε- οι δεκαετίες 1980 και 1990, θα αναπολούσαμε τις τότε τηλεοπτικές συζητήσεις με τα ποικίλα πάνελ των διαφορετικών αποχρώσεων κάποιες απογευματινές ή βραδινές ώρες, τότε που η τηλεόραση, η κρατική βασικά, δεν φοβόταν να προβάλλει ζητήματα πολιτισμού και επιστήμης σε αξιοπρεπές επίπεδο για μεγαλύτερο κοινό. Και όταν κάποια ονόματα είναι ήδη γνωστά γενικότερα μπορούν να προσελκύσουν κοινό ευρύτερο, αρκεί να υπάρχει αντίλογος και διαφωνία και πλούτος και ζωντάνια σε ωραία στούντιο με καναπέδες δερμάτινους και φωτιστικά εδάφους χωρίς διάχυτο φως και άλλες τέτοιες ψυχρότητες (θυμήθηκα το αυστριακό Club 2, τέτοια εκπομπή συζητήσεων). Φαντάσου πρόσωπα που τα έχεις συνδέσει με ένα και μόνο χώρο, να μετατοπίζονται ξαφνικά στο εκάστοτε κυβερνητικό κέντρο όπως θεωρείται η κρατική τηλεόραση, π.χ. δημοσιογράφοι του (και ιντερνετικού) ραδιοφώνου, δηλαδή πρόσωπα που αναλαμβάνουν εναλλακτικά εκπομπές λόγου και συζητήσεων.

Αν έφευγε το βαρύ χέρι που έχει κάτσει πάνω στους ώμους της Ελλάδας, μπορεί κάτι να γινόταν για σας. Μήπως και δινόταν μια ευκαιρία να διαρραγούν τα πελατειακά δίκτυα ακαδημαϊκά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά και πολιτικά, που ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει μάλλον, και γέμιζε ο κόσμος με πάνελ από καταρτισμένους έως και υπερμορφωμένους χαριτωμένους δημοσιογράφους και ειδήμονες γοητευτικούς αντίπαλους συζητητές όλων των ηλικιών και προελεύσεων. Ειδήμονες όμως.  

Υ.Γ.Η εδώ gender γλώσσα είναι για πολλούς απαράδεκτη, όμως το αρσενικό γένος χρησιμοποιείται κατ' ακολουθία του ουσιαστικού "ο άνθρωπος", human, Mensch.

Διαμαρτυρία ∞G φίλων Ευλαμπίας για την μπουτίκ της κυρίας Μαίρης στα Εξάρχεια

-"Για πού το βάλατε με τα πλακάτ στα κεφάλια των σκύλων και τα κουδουνάκια προβάτων με τις μαύρες κορδέλες στους γατολαιμούς;"

-"Δεν μας ενοχλεί η κοροϊδία, γελοιοποιούμαστε για ιερό σκοπό. Όσοι πιστοί, προσέλθετε."

-"Είναι δυνατό να σας πάρει κανείς στα σοβαρά έτσι όπως περιφέρεστε, και να επιτύχετε ποτέ τίποτα; Ξέρω πού πάτε, στη Θεμιστοκλέους στα Εξάρχεια, να διασώσετε την τελευταία παλιά μπουτίκ που απέμεινε και που τώρα την κλείνουν οι Κινέζοι. Είναι δυνατό να πιστεύετε ότι με τέτοια σύναξη και περιβολή θα συγκινηθεί ανθρώπου νους και ...;, "

-"Δεν μας αφορά των ανθρώπων κινέζων ο νους, εμείς θα φωνάξουμε «Βοήθεια» για τα πενήντα χρόνια ιστορίας του μαγαζιού, που είναι το μοναδικό και το τελευταίο που έχει απομείνει, που λεηλατήθηκε έως βελόνας τον Δεκέμβριο 2008 και κάηκε ολοσχερώς τον Δεκέμβριο 2015, που το ωραίο κτίριο ως κληροδότημα δεν μπορούσε να πουληθεί όπως το μισό κέντρο της Αθήνας, αλλά νοικιάστηκε για 100 χρόνια σε Κινέζους να το κάνουν airbnb, και που αυτοί κλείνουν την μπουτίκ, γιατί έτσι γουστάρουν. Εμείς θα ουρλιάξουμε για την μπουτίκ της κυρίας Μαίρης,  το substituens και το substituendum, και όποιοι κατάλαβαν."

-"Ανδρονίκηηηηηηη, το λεξικό! Άρχισε πάλι τα λατινικά."

-"Μην την εξιτάρεις, Πολυάννα μου. Θα μας φάνε τα αγριόσκυλα. Εννοεί ότι η μπουτίκ είναι και το υποκατάστατο άλλων σημαντικών πραγμάτων που συνεχίζουν να χάνονται."

-"Εντάξει, εμείς θα το λύσουμε το ψευδοζήτημα, επενδύσεις ή κατάρρευση; Και πάρε την υστερική λουλού από τα πόδια μου, θα της ρίξω τον Ίγκελ στα κοτσίδια της!"

-"Φόρα τις γαλότσες για κάθε περίπτωση και πάμε. Επενδύσεις και σεβασμός θα κραυγάσουμε." (Ανδρονίκη έφα)

-"Εμείς για την μπουτίκ τρέχουμε, φτιάξαμε και τραγούδι, τα άλλα είναι δικά σας. Et bien, allons-y les enfants, φύγαμε!"